صدای نای من از حلق مردمان خیزد

نگاهی به زندگی حیدر یغما مشهور به خشتمال نیشابوری
 

چکیده
خشتمال نیشابوری شهرت مردی که بر این عنوان فخر فروشی می کرد. حیدر یغما شاعری که شعر گوییش را از سنین بالا آغاز کرد اما چنان پرآوازه شد که شاعرانی چند نیز شوق شنیدن آثارش داشتند. کار سخت خشتمالی او را از دردهای دنیا رها می‌کرد و شب گردی و انس با بیابان از دل‌مشغولی‌های حیدر یغما بود.

تعداد کلمات 1107/ تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

 

«حیدر یغما» مشهور به «خشتمال نیشابوری»، در بیستم دی‌ماه 1302 در دهکده‌ی «صومعه» از توابع نیشابور به دنیا آمد. نیاکان او از مهاجران کویر یزد (خور و بیابانک) بودند که دو نسل پیش از حیدر، برای زیارت امام هشتم(ع) به مشهد آمدند و در بازگشت، درماندند. آن‌ها با تنگ‌دستی زندگی می‌کردند. یغما ناگزیر به کار سخت برای به دست آوردن روزی بود، تا جایی که از رفتن به مدرسه بازماند و تا میان‌سالی از خواندن و نوشتن بی‌بهره بود. او در جوانی به کارگری و خشتمالی مشغول شد و در سنّ ۳۴ سالگی ازدواج کرد. می‌گفت: «فقط کار سنگینِ خشتمالی است که می‌تواند بی‌قراری‌ام را آرام کند؛ خسته‌ام کند، وگرنه شب نمی‌توانم بخوابم.»
 

گوهر از سنگ است، ما درّ گرانش کرده‌ایم
او چنین بوده‌ست اول، ما چنانش کرده‌ایم
لعل زیبای بدخشان پاره‌سنگی بیش نیست
ما ز غفلت زینت تاج شهانش کرده‌ایم
فاش‌تر گویم: عروس چرخ جز یک ذرّه نیست
ما بلند‌آوازه، خورشید جهانش کرده‌ایم
سقف زیبای فلک را در شب یلدای تار
ما ز نور دیدگان، اخترنشانش کرده‌ایم
من نمی‌نالم ز جور آسمان، زیرا که ما
این کلاه تنگ را، خود، آسمانش کرده‌ایم
هیچ موجودی نبودی تا نشان از ما نبود
هر چه را باشد نشانی، ما نشانش کرده‌ایم
ای که گفتی: هست یغما را ریا سر تا به پا
نیست سر تا پا ریا، ما امتحانش کرده‌ایم
****
نان اگر بردند از دست تو، نان از نو بساز
جان اگر از پیکرت بردند، جان از نو بساز
آب اگر بر روی تو بستند بی‌باکان دهر
تو ز اشک دیدگان، جـوی روان از نو بساز
سرکشان را رسم خانه سوختن آسان بود
تا تو را دست است در تن، خانمـان از نو بساز
خستگان را رسم و راه باختن بود از ازل
گر جهان تو برند از کف، جهان از نو بساز
خیره‌سرها را، سری باشد به ویـران ساختن
گر که ویران شد، به رغم سرکشـان از نو بساز
شکوه‌ات از آسمان بی‌جا بود ای آدمی!
تو خداوند زمینی، آسمان از نو بساز
کیست خورشید فلک تا بر تو صبحی بردمد؟
خود بکوش و مطلعی بهتر از آن از نو بساز
شعر اگر شعر است و بر دل می‌نشیند خلق را
گـــر زبانت لال شد یغمـا! زبان از نو بساز
*****
گر تمام جهانم به قصد جان خیزد
پی جدالم اگر چرخ بی‌امان خیزد

من و رسالت سنگین و استواری پای
پی شکستن پایم گر آسمان خیزد

ز عزم راسخ من ذر‌‌ّه‌ای نخواهد کاست
اگر که نان شبم از زباله‌دان خیزد

اگر سپهر نلرزد ز بانگ من، چه شگفت؟
صدای نای من از حلق مردمان خیزد

نگه مکن که ز پا اوفتاده‌ای افتاد
ستم‌کشیده چو افتاد، بعد از آن خیزد

نشسته‌ای تو به امید دیگران؟ یغما!
به پای خویش ز جا خیز تا جهان خیزد